Noli Me Tangere/Kabanata 19
| ←Kabanata 18: Mga Kaluluwang Naghihirap ←Paliwanag |
Kabanata 19: Mga Kapalaran ng Isang Guro Paliwanag |
Kabanata 20: Ang Pulong sa Tribunal→ Paliwanag→ |
Teksto
|
Mga Kapalaran ng Isang Guro |
Mga Kinasapitan ng Isang Maestro sa Escuela
Natutulog ng̃ tahímic, na tagláy iyáng pagpapaimbabaw ng̃ mg̃a elemento[o 1], ang dagatang nalilibot ng̃ canyang mg̃a cabunducan, na anó pa't tila mandin hindî siyá nakialam sa malacás na unós ng̃ gabíng nagdâan. Sa mg̃a únang sínag ng̃ liwánag na pumupucaw sa túbig nang mg̃a nagkintábkintáb na mg̃a lamáng-dágat, naaaninagnagán sa maláyò, hálos sa wacás ng̃ abót ng̃ tanáw, ang abó-abóng mg̃a aníno: yaó'y ang mg̃a bangcâ ng̃ mg̃a máng̃ing̃isdang naglíligpit ng̃ caniláng lambát; mg̃a cascó at mg̃a paráw na nang̃agláladlad ng̃ caniláng mg̃a láyag. Pinagmámasdan ang túbig ng̃ dalawáng táong capuwà páwang lucsâ, ang pananamít mulâ sa isáng mataas na kinálalagyan: si Ibarra ang isá sa canilá, at ang isá'y isáng binatang mápagpacumbabâ ang anyô at mapanglaw ang pagmumukhâ. —¡Dito ng̃â—ang sabi nitóng hulí—dito iniabsáng ang bangcáy ng̃ inyóng amá. Dito camí ng̃ teniente Guevara at acó ipinagsama ng̃ tagapaglibíng! Pinisíl ni Ibarra ng̃ boong pag-íbig ang camáy ng̃ binátà. —¡Walâ pô cayóng súcat kilanlín sa áking útang na lóob!—ang mulíng sinabi nitó.—Marámi pong totoo ang utang na lóob co sa inyóng amá, at ang tang̃ing guinawâ co'y ang makipaglibíng sa canyá. Acó'y naparitong walâ acóng cakilala síno man, waláng tagláy na anó mang súlat upang may magtangkílic sa ákin, salát sa carapatán, waláng cayamanang gaya rin ng̃ayón. Iníwan ng̃ áking hinalinhán ang escuela upang maghánap búhay sa pagbibilí ng̃ tabaco—Inampón acó ng̃ inyóng amá, inihanap acó ng̃ isáng báhay at binigyán acó ng̃ lahát cong kinacailang̃an sa icasusulong ng̃ pagtutúrò; siyá'y napapasa escuela at namamahagui sa mg̃a bátang mahihírap at mapagsakit sa pag-aaral ng̃ iláng mg̃a cuadro; silá'y biníbigyan niyá ng̃ mg̃a libro't mg̃a papel. Datapuwa't itó'y hindî naláon, cawáng̃is din ng̃ lahát ng̃ bágay na magalíng! Nagpugay si Ibarra't anaki'y nanalang̃ing mahabang horas. Hinaráp pagcatapos ang canyáng casama at sa canya'y sinabi: —Sinasabi pô ninyóng sinasaclolohan ng̃ aking amá ang mg̃a batang dukhâ, at ¿ng̃ayón pô? —Ng̃ayó'y guinagawâ nilá ang boong cáya, at sumusulat silá cailán man at macasusulat,—ang isinagót ng̃ binatà. —At ang dahil? —Ang dahil ay ang caniláng gulanít na mg̃a bárò at nang̃ahihiyang mg̃a matá. Hindî umimíc si Ibarra. —¿Ilán bâ ang inyóng mg̃a batang tinuturuan ng̃ayón?—ang tanóng na wari'y may hang̃ád na macatalós. —¡Mahiguít pong dalawáng dâan sa talâan, at dalawampò at limá ang pumapasoc! —¿Bákit nagcacáganyan? Mapangláw na ng̃umitî ang maestro sa escuela. Cung sabíhin co po sa inyó ang mg̃a cadahilana'y cailang̃ang magsalitâ acó ng̃ isáng mahábà at nacayáyamot na casaysayan—ang sinabí niyá. —Huwág po ninyóng ipalagay na ang tanóng co'y dahil sa isang hang̃ad na walang catuturán—ang muling sinabi ni Ibarra ng̃ boong cataimtiman, na canyáng minámasdan ang maláyong abot ng̃ tanâw.—Lálong mabuti ang aking mapaglining, at sa acala co'y cung áking ipatúloy ang láyon ng̃ aking amá ay lalong magalíng cay sa siyá'y tang̃isan, lálò pa mandin cay sa siya'y ipanghigantí. Ang libing̃an niya'y ang mahál na Naturaleza, at ang bayan at isáng sacerdote ang siyáng canyáng mg̃a caaway: pinatatawad co ang bayan sa canyáng camangmang̃án, at iguinagalang co ang sacerdote dahil sa canyáng catungculan at sa pagcá't ibig cong igálang ang Religióng siyáng nagturò sa mg̃a namamayan. Ibig cong gawíng patnubay ang panucalà ng̃ sa aki'y nagbigáy búhay, at dáhil dito'y ibig co sánang maunáwà ang mg̃a nacaháhadlang dito sa pagtutúrò.  —Pacapupurihin at dî po cayó calilimutan ng̃ bayan cung inyóng papangyarihin ang magagandang mg̃a panucálà ng̃ inyóng nasírang amá!—anáng maestro.—¿Ibig pô bâ ninyóng mapagkilála cung anó ang mg̃a hadláng na natatalisod ng̃ pagtutúrò? Cung gayó'y tantuin ninyóng cailan ma'y hindî mangyayari ang pagtuturong iyán sa mg̃a calagayan ng̃ayón cung waláng isáng macapangyarihang túlong; unauna'y cahi't magcaroon, itó'y sinisira ng̃ caculang̃án ng̃ mg̃a sucat na magamit at ng̃ maraming panírang malíng caisipan. Sinasabing sa Alemania'y nag-aaral daw sa escuela ng̃ bayan sa loob ng̃ walóng taón ang anác ng̃ tagabúkid; ¿sino ang macacaibig ditong gumámit ng̃ calahatì man lamang ng̃ panahông iyán sa gayóng lubháng bábahagyâ ang inaaning mg̃a búng̃a? Nang̃agsisibasa, nang̃agsisisulat at caniláng isinasaulo ang malalakíng bahagui at ng̃ madalás pang isinasaulo ang mg̃a boong librong wícang castílà, na hindî nawawatasan ang isá man lamang salitâ ng̃ mg̃a librong iyón? ¿anó ang pinakikinabang sa escuela ng̃ anác ng̃ ating mg̃a tagabúkid? —At cayóng nacacakita ng̃ casam-an, ¿anó't hindî ninyó pinag-ísip na bigyáng cagamutan? —¡Ay!—ang isinagót na iguinágalaw ng̃ boong calungcutan ang úlo:—hindî lámang nakikibunô ang isáng abáng maestro sa mg̃a malíng caisipán, cung dî namán sa mg̃a tang̃ing lakás na macapangyarihan. Ang unang kinacailang̃a'y magcaroón ng̃ escuelahan, isáng báhay, at hindî gáya ng̃ayóng doón acó nagtutúrò sa tabí ng̃ coche ng̃ párì cura, sa sílong ng̃ convento. Doo'y ang mg̃a bátang talagáng maibiguíng bumasa ng̃ malacás, nacaliligalig ng̃a namán sa párì, na cung minsa'y nananaog na may daláng gálit, lalonglálò na cung sumásakit ang úlo, sinísigawan ang mg̃a bátà at madalás na acó'y linalait. Inyóng natatalastas na sa ganyá'y hindî maaaring macapagtúrò at macapag-áral; hindî iguinagalang ng̃ bátà ang maestro, mulâ sa sandalíng nakikitang linalapastang̃an at hindî siyá pinagbíbigyang catuwiran. Upang pakinggán ang maestro, ng̃ hindî pag-alinlang̃anan ang canyáng capangyarihan, nagcacailang̃ang siyá'y caaláng-alang̃ánan, magcaroón ng̃ dang̃al, magtagláy ng̃ lacás dahil sa pagpipitagan sa canyá, magcaroon ng̃ calayâang táng̃ì, at ipahintulot pô ninyóng sa inyó'y ipahayag ang mg̃a malulungcót na nangyayari. Inacálà cong magbagong palácad ay acó'y pinagtawanán. Upang mabigyáng cagamutan ang casamâang sa inyó'y sinasabi co, aking minagalíng na magtúrò ng̃ wícang castílà sa mg̃a bátà, sa pagca't bucód sa ipinag-uutos ng̃ Gobierno, inacálà co namáng itó'y isáng cagaling̃an ng̃ lahát. Guinamit co ang paraang lalong magaang, na mg̃a salitâ at mg̃a pang̃álan, na anó pa't hindî co isinangcap ang mg̃a dakílang palatuntunan, at ang talagá co'y sacâ co na itúrò ang "gramática", pagca nacauunawà na silá ng̃ wícang castílà. Nang macaraan ang iláng linggo'y halos nawawatasan na acó ng̃ lalong matatalas ang ísip at silá'y nacapag-uugnay-ugnay na ng̃ iláng mg̃a salitâ. Humintô ang maestro at tila nag-aalinlang̃an; pagcatapos, tila mandin minagaling niyá ang sabihing lahat, caya't nagpatuloy: —Hindî co dapat icahiyâ ang pagsasaysay ng̃ mg̃a caapiháng aking tinítiis, sino mang málagay sa kinálalagyan co'y gayón din maráhil ang uugalîin. Ayon sa sinábi co, ang pasimula'y magalíng; datapowa't ng̃ macaráan ang iláng áraw, ipinatawag acó sa sacristan mayor ni pári Dámaso, na siyáng cura ng̃ panahóng iyón. Palibhasa'y talastas co ang canyáng ásal at nang̃ang̃anib acóng siyá'y papaghintáy-hintayin, pagdaca'y nanhíc acó at nagbìgay sa canyá ng̃ magandáng áraw sa wicang castílà. Ang cura, na ang boong pinacabatì ay ang paglalahad sa akin ng̃ camáy upang áking hagcán, pagdaca'y iniurong itó at hindî acó sinagót, at ang guinawa'y ang magpasimulâ ng̃ paghalakhác ng̃ halakhac-libác. Nápatang̃a acó; náhaharap ang sacristan mayor. Sa sandaling iyó'y walâ acóng maalamang sabihin; natigagal acó ng̃ pagtitig sa canyá; datapuwa't siyá'y nagpatúloy ng̃ pagtatawá. Aco'y nayáyamot na, at nakikinikinita cong acó'y macagagawâ ng̃ isáng dî marapat; sa pagca't hindî ng̃â nangagcacalaban ang maguing mabuting cristiano at ang matutong magmahál ng̃ sariling carang̃alan. Tatanung̃in co na sána siyá, ng̃ di caguinsaguinsa'y inihalíli sa táwa ang pag-alimura, at nagsabi sa ákin ng̃ patuyâ:—"Buenos dias palá, ha? ¡buenos dias! ¡nacacatawá ca! ¡marunong ca ng̃ magwicang castílà palá!"—At ipinatuloy ang canyáng pagtatawa. Hindî napiguil ni Ibarra ang isáng ng̃itî. —Cayô po'y nagtátawa—ang mulíng sinabi ng̃ maestro na nagtátawa rin namán:—ang masasabi co pô sa inyó'y hindî acó macatawa ng̃ mangyari sa akin ang bagay na iyón. Nacatindíg acó; náramdaman cong umaacyát sa aking úlo ang dugô at isáng kidlát ang nagpapadilím sa aking ísip. Nakita cong maláyò ang cura, totoong maláyò; lumapit aco't upang tumútol sa canyá, na dî co maalaman cung anó ang sa canyá'y aking sasabihin. Namaguitnâ ang sacristan mayor, nagtinig ang cura at sinabi sa akin sa wícang tagalog na nagagalit:—"Howág mong paggamitan acó ng̃ hirám na mg̃a damít; magcásiya ca na lámang sa pagsasalitâ ng̃ iyóng sariling wícà, at howág mong sirâin ang wícang castilang hìndî ucol sa inyó. ¿Nakikilala mo bâ si maestrong Ciruela? Unawain mong si Ciruela'y isáng maestrong hindî marunong bumasa'y naglalagay ng̃ escuelahan."—Inacalà cong siyá'y piguilin, ng̃uni't nasoc siyá sa canyáng cuarto at biglang isinará ng̃ boong lacas ang pintô. ¿Anó ang aking magágawâ acóng bahagyâ na magcásiya sa ákin ang áking sueldo, na upang másing̃il co ang sueldong itó'y aking kinacailang̃an ang "visto bueno" ng̃ cura at maglacbay acó sa "cabecera" (pang̃úlong báyan) ng̃ lalawigan; anó ang magágawâ cong laban sa canyá, na siyang pang̃ulong púnò ng̃ calolowa, ng̃ pamamayan at ng̃ pamumuhay sa isáng báyan, linálampihan ng̃ canyáng capisanan, kinatatacutan ng̃ Gobierno, mayaman, macapangyarihan, pinagtatanung̃an, pinakikinggan, pinaniniwalâan at liniling̃ap ng̃ lahát? Cung inaalimura acó'y dapat acóng howág umimíc; cung tumutol aco'y palalayasin acó sa áking pinaghahanapang-búhay at magpacailan ma'y mawawalâ na sa akin ang catungculan co, datapuwa't hindî dahil sa pagcacágayón co'y mápapacagaling ang pagtúturò, cung dî baligtád, makikicampí ang lahát sa cura, caririmariman acó at acó'y tatawaguing hambóg, palálò, mápagmataas, masamáng cristiano, masamâ, ang túrò ng̃ magúlang, at cung magcabihirà pa'y sasabihing caaway acó ng̃ castilà at "filibustero." Hindî hinahanap sa maestro sa escuela ang marunong at masípag magtúrò; ang hiníhing̃î lámang sa canyá'y ang matutong magtiís, magpacaalimura, huwág cumilos, at, ¡patawárin nawâ, acó ng̃ Dios cung aking itinacuíl ang aking "conciencia" at pag-iísip! datapuwa't ipinang̃anác acó sa lupaíng itó, kinacailang̃an cong mabuhay, may isáng iná acó, caya't nakikisang-ayon na lámang acó sa aking capalaran, túlad sa bangcáy na kinácaladcad ng̃ álon. —¿At dahil po bâ sa hadláng na itó'y nanglupaypáy na cayó magpacailan man? —¡Cung acó ng̃a disin ay nagpacadalâ!—ang isinagót;—¡hanggang doon na lamang sána sa mg̃a nangyaring iyón ang dinating cong mg̃a casaliwàang palad! Túnay ng̃a't mulâ, niyaó'y totoong kinasusutan co na ang aking catungculan; nag-isip acóng cumita ng̃ ibáng hánap-búhay na gáya ng̃ aking hinalinhán, sa pagca't isáng pahírap ang gawâ, pagcâ guináganap ng̃ masamâ sa loob at nacapagpapaalaala sa akin ang escuelahan sa aráw-áraw ng̃ aking pagcaalimúra, na síyáng naguiguing dahil ng̃ aking pag-lang̃ap ng̃ totoong capaitpaitang mg̃a pagpipighatî sa mahahábang horas. Ng̃uni't ¿anó ang aking gágawin? Hindî co mangyaring masabi ang catotohanan sa aking iná; kinacailang̃ang cong sabihing nacapagbíbigay ligáya ng̃ayón sa akin ang canyáng tatlóng taóng mg̃a pagpapacahírap upang acó'y magcaroon ng̃ ganitóng catungculan; kinacailang̃ang papaniwalâin co siyáng ang hanap-búhay co'y totoong nacapagbíbigay dang̃ál; na ang pagpapacapagod co'y cawiliwíli; nasasabugan ng̃ mg̃a bulaclac ang landás; na waláng naguiguing bung̃a ang aking pagtupad ng̃ mg̃a catungculan cung dî ang pagcacaroon ng̃ mg̃a caibigan; na aco'y iguinagalang ng̃ bayan at pinupuspos ng̃ mg̃a paglíng̃ap; sa pagca't cung hindî gayón ang aking gawin, bucod sa acó'y na sa casawíang palad na'y papagdadalamhatîin co pa ang ibá, bágay na bákit walâ na acóng capakinabang̃an ay ipagcacasala co pa. Nananatili ng̃a aco sa aking calagayan at hindî co mìnagalíng na acó'y manglupaypáy: binantâ cong makilában sa masamang pálad. Tumíguil na sandali ang maestro, at saca nagpatúloy: —Mulâ ng̃ aco'y maalimura ng̃ gayóng pagcágaspang-gaspáng, sinúlit co ang áking sarili, at nakita kong tunay ng̃â namáng nápacahang̃al acó. Pinág-arálan co áraw-gabi ang wicang castílà, at ang lahát ng̃ mg̃a nauucol sa áking catungculan; pinahihiram acó ng̃ mg̃a libro ng̃ matandáng filósofo, binabasa co ang lahát ng̃ áking násusumpong, at sinisiyasat co ang lahát ng̃ áking binabasa. Dáhil sa mg̃a bágong caisipáng násunduan co sa isa't isá ay nagbágo ang áking palácad ng̃ bait, at áking nakita ang maraming bagay na ibá ang anyô cay sa pagcâting̃in co ng̃ úna. Nakita cong mg̃a camalian ang mg̃a dating ang boong acála co'y mg̃a catotohanan, at nakita cong pawang mg̃a catotohanan ang mg̃a ipinalálagay co ng̃ únang mg̃a camalian. Ang mg̃a pamamálò, sa halimbawà, na búhat sa caunaunáhang mulá'y siyáng saguísag ng̃ mg̃a escuélahan, at ang ísip co ng̃ úna'y siyáng tang̃ing paráang lálong malacás sa pagcatuto,—binihasa tayo sa ganyáng ang paniniwálà,—aking napagwarì ng̃ matápos, na dî lámang hindî nacatutulong ng̃ pagsulong ng̃ bátà sa pag-aaral, cung dî bagcós pang nacasisirà sa canyá ng̃ di anó lamang. Napagkilála cong maliwanag na hindî ng̃â mangyayaring macapag-isip cung na sa mg̃a mata ang "palmeta" ó ang mg̃a pamálò; ang tácot at ang pang̃ing̃ilabot ay nacagúgulo ng̃ bait canino man, bucód sa ang panimdim ng̃ bátà, palibhasa'y lálong guisíng ay lálò namáng madalíng cálimbagan ng̃ anó man. At sa pagcá't ng̃ mangyáring malimbag sa úlo ang mg̃a caisipán ay kinacailang̃ang maghári ang catiwasayan, sa labás hanggáng sa loob, na magcaroon ng̃ catahimican ang isip, magtamasa ng̃ capayapaan ang catawán at ang cálolowa at magtaglay ng̃ masigláng loob, inacála cong ang únang dápat cong gawin ay ang maguing carayámà co ang mg̃a bátà, sa macatuwid baga'y huwag nilá acóng catacutan at ipalagáy nilá acóng caibigan, at ang silá'y matutong magmahál sa caniláng saríli. Napagkilala co rin namáng ang caniláng pagcakita sa araw-araw ng̃ pamamalo'y pumápatay sa caniláng púsò ng̃ áwà, at pumúpugnaw niyáng ning̃as ng̃ dang̃al, macapangyaríhang panggaláw ng̃ daigdig, at nálalakip sa gayón ang pagcawalâ ng̃ hiyâ, na mahirap ng̃ totoong mulíng magbalíc. Naliwanagan co rin namang pagcâ napapálo ang isá, nagtátamong caaliwan pagcâ napapalò namán ang mg̃a ibá, at ng̃uming̃itî sa towâ pagcâ náriring̃ig niyá ang canilang pag-iyac; at ang pinapamámalò, bagá ma't masamâ sa loob ang pagsunód sa únang áraw, nabibihása na cung matápos at ikinaliligaya ang cahapishapis niyáng tungculin. Ikinalaguím co ang nagdaang panahón, aking pinagsicapang pagbutihin ang casalucuyan sa pagbabago ng̃ dating cagagawán. Pinacsâ cong calugdán at cawilihan ang pag-aáral, áking tinícang ang "cartilla'y" huwág málagay na librong maitím na napapaligûan ng̃ mg̃a lúhà ng̃ camusmusán, cung dî isáng caibigang sa canyá'y mag-uulat ng̃ caguiláguìlalas na mg̃a líhim; na ang escuelaha'y huwág maguíng púgad ng̃ mg̃a capighatîan, cung dî isáng paraisong libang̃an ng̃ ísip. Untîuntî ng̃ang inalís co ang mg̃a pamamálò, dinalá co sa áking báhay ang mg̃a pamálò, at ang inihalíli co'y ang pagbíbigáy unlác sa masisipag mag-áral at ng̃ caigayahan ng̃ ibá at ang pagpapakilala ng̃ canícanílang sariling dang̃ál. Cung hindî natututo sa pinag-aaralan, ipinalálagay cong sa caculang̃án ng̃ pagsusumákit, cailan ma'y hindî co sinasabing dahil sa capurulán ng̃ ísip; pinapaniniwalà co siláng caniláng tagláy ang lálong masaganang cáya, cay sa tunay na abót ng̃ caniláng lacás, at ang paniniwalang itóng caniláng pinagsisicapang papagtibayin, ang siyáng sa canilá'y pumipilit na mag-áral, túlad namán sa pagcacatiwálà sa sariling lacás na siyáng nagháhatid sa cabayaníhan. Ng̃ nagpapasimulâ pa lámang acó'y tíla mandín hindî lálabas na magalíng ang áking bágong palácad: marámi ang hindî na nag-áaral; datapowa't ipinatuloy co, at aking námasid na untî-unting sumásaya ang mg̃a loob, dumarami ang pumapasoc na mg̃a bátà at lálong nagmamálimit, at ang minsang mapuri sa harapán ng̃ lahát, kinabucasa'y nag-iibayo ang natututuhan. Hindî nalao't cumalat sa bayang hindî acó namamalò; ipinatawag acó ng̃ cura, at sa pang̃ang̃anib cong bacâ mangyari na namán ang gaya ng̃ úna, bumatì acó sa canyá ng̃ mapangláw sa wícang tagalog. Nito'y hindî siyá nanglibác sa ákin. Sinábi sa áking pinasásamâ co raw ang mg̃a bátà; na sinasayang co ang panahón; na hindî acó gumáganap sa áking catungculan; na ang amáng hindî namamálò ay napopoot sa canyáng anác, ayon sa Espíritu Santo; na ang letra'y pumapasoc sa pamamag-itan ng̃ dugô, at ibá't ibá pa; sinaysay sa ákin ang isáng buntóng mg̃a casabihán ng̃ panahón ng̃ mg̃a catampalasanan, na anó pa't wari'y casucatan ng̃ nasabi ang isáng bágay ng̃ mg̃a táo sa úna upang huwág ng̃ matutulan, at alinsunod sa ganitóng palácad ng̃ ísip ay dapat na ng̃â marahil nating paniwalâang nagcaroon sa daigdíg ng̃ mg̃a cakilakilabot na anyô ng̃ mg̃a háyop na kinathâ ng̃ ísip ng̃ mg̃a táo ng̃ mg̃a panahóng iyón at caniláng iniukit sa caniláng mg̃a palacio at mg̃a catedral. Sa cawacasa'y ipinagtagubilin sa áking aco'y magsípag at manumbalic acó sa unang caugalîan, sa pagca't cung hindî, siya'y magsusumbong sa alcalde lában sa ákin. Hindî humintô ríto ang áking casaliwâang pálad: ng̃ macaraan ang iláng áraw ay nang̃agsirating sa sílong ng̃ convento ang mg̃a amá ng̃ mg̃a bátà, at nang̃ailang̃an acóng pasaclólo sa boong aking pagtitiis at pagsang-ayon. Nang̃agpasimula ng̃ pagpupuri sa mg̃a panahóng únang ang mg̃a maestro'y may matigás na loob at ang pagtúturong guinagawa'y tulad sa pagtutúro ng̃ caniláng mg̃a núno."—¡Ang mg̃a taóng yaón ang túnay na mg̃a marurunong!—ang sábi nilá;—ang mg̃a táong yaó'y namamalò at tinútuwid ang licóng cáhoy. ¡Silá'y hindî mg̃a bátà, silá'y matatandáng malakí ang pinagdanasan, may mg̃a buhóc na putî at mababalásic! Si Don Catalinong hárì niláng lahát na nagtátag ng̃ escuélahang iyón, hindî nagcuculang sa dalawampo't limá ang pálong ibinibigay, caya't naguing marurunong at mg̃a pári ang canyáng mg̃a anác. ¡Ah! mahahalagá cay sa átin ang mg̃a táo sa úna, ópò, mahahalagá cay sa átin."—Hindî nang̃agcásiya ang mg̃a ibá sa ganitóng magagaspáng na mg̃a pasáring; sinabi nilá sa áking maliwanag, na cung ipatutuloy co ang aking palácad, ang caniláng mg̃a anác ay hindî matututo, at mapipilitan siláng alisín sa áking escuélahan. Nawalang cabuluhan ang aking mg̃a pagmamatuwíd sa canilá: palibhasa'y batà acó'y hindî nila binibigyan ng̃ malaking catuwiran. ¡Gaano calaki ang aking iaalay, magcaroon lamang acó ng̃ mg̃a úban! Binábangguit nila sa akin ang minamagalíng nilang pang̃ang̃atuwiran ng̃ cura, ni Fulano, ni Zutano, at binabangguit naman nila ang canilang saríling catawan, at sinasabi nilang cung hindî sa mg̃a pamamalò ng̃ canicanilang mg̃a maestro'y hindî sana sila nang̃atúto ng̃ anó man. Nacabawas ng̃ cauntî ng̃ capaitan ng̃ capighatîan cong itó ang magandang paglíng̃ap na ipinakita sa akin ng̃ ilan. Dahil sa nangyaring itó, napilitan acóng huwag gumamit ng̃ isang palacad, na pagcatapos ng̃ malaking pagpapagal ay nagpapasimulâ na ng̃ pamumung̃a. Sa aking pagng̃ang̃alit, dinalá co kinabucasan sa escuelahan ang mg̃a pamalò, at mulíng sinimulâan co ang aking catampalasanang gawâ. Nawalâ ang catiwasayan, at mulíng nagharì na naman ang capanglawan sa mg̃a mukhâ ng̃ mg̃a batang nagpapasimulâ na ng̃ pagguíliw sa akin: sila ang tang̃ing mg̃a carayamà co, ang tang̃i cong mg̃a caibigan. Baga man pinagsisicapan cong magdamót ng̃ pamamalò, at cung namamalò man aco'y pinagágaang co hanggang sa abot ng̃ caya; gayón ma'y dinaramdam nila ng̃ malabis ang canilang pagcaamís, ang canilang pagcaimbí at nang̃agsisitang̃is ng̃ dî ugaling saclap. Dumarating sa aking púsò ang bagay na iyón, at cahit nagng̃itng̃itng̃it acó sa sariling calooban ng̃ laban sa canilang halíng na magúgulang, gayón ma'y hindî acó macapanghiganti sa mg̃a walang malay-salang tinatampalasan ng̃ maling mg̃a caisipan ng̃ canilang mg̃a ama. Nacapapasò sa akin ang canilang mg̃a lúhà: hindî magcasiya sa loob ng̃ aking dibdíb ang aking púsò, at ng̃ araw na iyo'y iniwan co ang pagtuturò, baga man dî pa sumasapit ang horas, at omowî acó sa aking bahay upang tumang̃is na nagíisa.... Marahil mamanghâ pô cayó sa aking pagcamaramdamin, ng̃uni't cung cayó'y malagay sa aking catayua'y inyóng mapagcucúrò. Sinasabi sa akin ng̃ matandang Don Anastasio:—"¿Humíhing̃î ng̃ palò ang mg̃a ama? ¿Bakit hindî ninyó sila ang pinalò?" Dahil dito'y nagsasakit acó. Nakíkinig si Ibarrang nag-iisíp ísip. —Bahagyâ pa lamang acóng gumágaling sa sakít ay nagbalíc acó sa escuélahan at nasumpung̃an cong icalimang bahagui na lamang ang natitira sa canila. Nang̃agsitacas ang mg̃a pinacamagaling, dahil sa panunumbalic ng̃ dating palacad, at sa mg̃a natitira, sa ilang batang cayâ pumapasoc sa escuélaha'y ng̃ hindî macagawâ sa canilang bahay, síno ma'y walang bumatì sa akin sa aking paggalíng: sa ganang canila'y walang malasakit ang gumalíng acó ó hindî; marahil lalong inibiig sana nila ang acó'y manatili sa pagcacasakít, sa pagca't tunay ng̃a't lalong mainam mamalò ang maestrong panghalíli sa akin, ng̃uni't ang capalít naman nito'y bihirang pumaroon sa pagtutúrò sa escuélahan. Ang mg̃a ibang tinuturuan co, yaóng mg̃a batang napipilit ng̃ canilang mg̃a magulang na pumasoc sa escuelahan, ang guinagawa'y nang̃aglalagalag sa ibang daco. Binibigyang casalanan nila acó, na sila'y aking pinagpakitaan ng̃ mairuguíng loob at sinisisi nila acó ng̃ maínam. Gayón man, ang isang anac ng̃ tagabúkid, na dumadalaw sa akin sa boong aking pagcacasakít, cayâ hindî na pumapasoc ay dahil sa siya'y nagsacristan: sinasabi ng̃ sacristan mayor na hindî raw marapat na magmaranî sa escuélahan ang mg̃a sacristan, sa pagca't bababà ang canilang urì. —At ¿nagcásiya na pô bâ cayó sa inyóng mg̃a bagong tinuturuan? —¿May magagawâ pa pô ba acóng ibang bagay?—ang isinagót.—Gayón man sa pagca't maraming nangyaring mg̃a bagay-bagay, samantalang may sakít acó'y nahalinhan camí ng̃ cura. Sumibol sa akin ang isang bagong pag-asa, at guinawâ co na naman ang isang pamulíng pagtikím, at ng̃ huwag malubos na totóo ang pagcasayang ng̃ panahón ng̃ mg̃a batà at pakinabang̃an hanggang sa abót ng̃ caya ang mg̃a palò; na ang mg̃a pagcahiyang iyó'y mapag-anihan man lamang nilá ng̃ cahi't cacaunting búng̃a, ang siya cong inísip. Yamang hindî nila acó mangyaring caguiliwan ng̃ayón, ninais cong may maalaala sila sa aking hindî napacasacláp cung may maisimpan silang anó mang bagay na pakikinabang̃ang acó ang may túrò. Talastas na po ninyóng na sa wícang castílà ang mg̃a libro sa caramihan ng̃ mg̃a escuelahan, líban na lamang sa catecismong tagalog na nagbabago, alinsunod sa samahan ng̃ mg̃a fraileng kinapapanigan ng̃ cura. Ang caraniwan ng̃ mg̃a librong itó'y mg̃a "novena" mg̃a, trisagio, ang catecismo ni pari Astete, na ang nacucuba nilang cabanalan doo'y cawang̃is din cung naguing sa mg̃a hereje ang mg̃a librong iyón. Sa pagca't hindî manyaring sila'y aking maturuan ng̃ wicang castíla, at hindî co rin naman maisatagalog ang gayóng caraming mg̃a libro, pinapilitan cong halinhang untî-untî ng̃ maiiclíng bahaguing sipi sa mg̃a napapakinabang̃ang mg̃a librong tagalog, gaya baga ng̃ maliit na casaysayan ng̃ pakikipagcapuwâ tao ni Hortensio at ni Feliza[o 2], ilang mg̃a maliliit na librong patnugot sa pagsasaca, at iba pa. Manacanacang isinasatagalog co ang malilíit na libro, gaya ng̃ Historia ng̃ Filipinas ni parî Barranera, at pagcatapos ay aking idinídicta, upang canilang tipuning na sa mg̃a cuaderno, at cung minsa'y aking dinaragdagan ng̃ saríling mg̃a pagpapahiwatig. Sa pagca't walâ acong mg̃a "mapa" upang sa canila'y macapagtúrô acó ng̃ Geografía, sinalin co ang isang mapang nakita co sa "cabecera" (pang̃úlong bayan ng̃ lalawigan), at sa pamamag-itan ng̃ sinalin cong itó, at ng̃ mg̃a baldosa ng̃ yapacan, na iulat co sa canila ng̃ cauntî ang anyô nitông ating lupaín. Ng̃ayó'y ang mg̃a babae naman ang nang̃agcaguló; nang̃agcasiya ang mg̃a lalaki sa pag-ng̃itî, dahil sa gayóng gawâ co'y canilang namamasdan daw ang isa sa aking mg̃a caululan. Ipinatawag acó ng̃ bagong cura, at cahi't hindî acó pinag-wicâan, gayón ma'y sinabi sa aking ang religión daw ang dapat cong pagsicapan, at bago co iturò ang mg̃a bagay na itó'y dapat na ipakilala ng̃ mg̃a batà, sa pamamamag-itan ng̃ isang pagsusulit, na totoong nasasaulo na nila ang mg̃a Misterio, ang Trisagio at ang Catolicismo ng̃ Doctrina Cristiana. Samantala'y nagpapagal ng̃a acô at ng̃ maguíng "papagayo"[o 3] ang mg̃a batà, at canilang masaulo ang lubhang maraming bagay na hindî napagtatalós isa man lamang salitâ[o 4]. Marami sa canila ang nacasasaulo ng̃ mg̃a "Misterio" at "Trisagio", datapuwa't nang̃ang̃anib acóng masáyang ang áking mg̃a pagpupumilit tungcól sa cay párì Astete, sa pagca't hindî pa totoong napag-wawarì ng̃ marámi sa áking mg̃a tinuturúan ang pagcacaiba't ibá ng̃ mg̃a tanóng at ng̃ mg̃a sagót, at ang dapat na maguíng cahulugán ng̃ dalawáng itó. ¡At sa ganitóng calagaya'y mamámatay táyo, at ganyán din ang gágawin ng̃ mg̃a ipang̃áng̃anac, samantalang sa Europa'y pinag-uusapan ang nauucol sa pagsúlong. —¡Howág bagá namán táyong napacamahiliguín sa pag-ásang dito sa átin ay walâ ng̃ cagaling̃ang mangyayári!—ang itinútol ni Ibarra, at sacâ nagtindíg. Pinahatdán acó ng̃ isáng anyáya ng̃ teniente mayor upang acó'y dumaló sa isáng púlong sa tribunal ... ¿Síno ang nacaaalam cung doo'y magcacaroon pô cayó ng̃ sagót sa inyóng mg̃a tanóng? Nagtindig din ang maestro sa escuela, ng̃uni't umíiling, tandâ ng̃ pagcuculang tiwála, at sumagót: —Makikita ninyo't matutulad sa aking mg̃a binálac ang láyong caniláng sinábi sa akin, at cung hindî, ¡tingnan natin! |
Teksto (Baybayin)
 |
Ito ay nakasulat sa Baybayin. Kapag wala kang makita o puro kahon lamang, maaaring hindi naka-install ang font para sa Baybayin. Para sa karagdagang impormasyon, tignan ang Wikibooks:Baybayin. |
Iba pang pamagat
Latin
- Karanasan ng Isang Guro
- Ang mga Karanasan ng Isang Guro
- Mga Karanasan ng Isang Guro
- Mga Suliranin ng Guro
- Ang Kapalaran ng Isang Guro
Baybayin
Talababaan
|
|
|