Tagalog/Ponolohiya: Pagkakaiba sa mga binago

Mula Wikibooks
Content deleted Content added
Felipe Aira (usapan | ambag)
inalis ang bandalismo
Linya 47: Linya 47:
::::pang + buklod = pambuklod
::::pang + buklod = pambuklod
::::pang + panitikan = pampanitikan
::::pang + panitikan = pampanitikan
___bheee_-


====Metasis====
====Metasis====
Linya 54: Linya 53:
::::in + ligaw = niligaw
::::in + ligaw = niligaw
::::in + yapos = niyapos
::::in + yapos = niyapos

MGA HALIMBAWANG IDINAGDAG NG MS 1:

::::in + yakap = niyakap
::::in + lusob = nilusob
::::in + langoy= nilangoy
::::in + yanig = niyanig


====Pagpapalit ng ponema====
====Pagpapalit ng ponema====

Pagbabago mula noong 10:04, 24 Nobyembre 2008

Ang Ponolohiya o Palatunugan ay isang pag-aaral sa espesipikong tunog at mga kombinasyon nito na bumubuo sa mga salita ng isang wika.

Mga Salik sa Pagsasalita

  • Enerhiya — ito ay ang presyon na gawa ng pagpapalabas ng hiningang galing sa baga.
  • Artikulador — ito ay pinapakatal ang mga babagtingang pantinig.
  • Resonador — ito ay ang nagmomodipika ng tunog tulad ng bibig at guwang ng ilong.

Ponema

Ang Ponema ay ang makabuluhang tunog. Binubuo ng 20 ponema ang Filipino, ito ay may 15 katinig at 5 patinig.

Mga katinig

  • Panlabi — B, P, M
  • Pangngalangala — K, G, Ng, W, J
  • Pangipin — D, N, T
  • Panggilagid — L, R, S
  • Pasutsot — H

Mga patinig

A, E, I, O, U

Diptonggo

Ang Diptonggo ay ang mga patinig na may karugtong na malapatinig na w at y.

Ito ay:
  • aw
  • ay
  • ey
  • iw
  • oy
  • uy
Halimbawa:
araw, pakay, reyna sisiw, kahoy, kasuy

Morpolohiya

Ang Morpolohiya (palabuuan) ay ang pag-aaral ng mga morpema at pagbubuklod nito para makabuo ng salita.

Morpema

Ang Morpema ay ang pinakamaliit na yunit ng isang salita na may kahulugan, maaaring salitang ugat o panlapi.


Mga Uri ng Pagbabagong Morpoponemiko

Asimilasyon

Ito ang pagbabago sa huling posisyon dahil sa impluwensya ng karugtong na ponema. Kapag ang ponemang pang ay idinugtong sa salitang-ugat na nagsisimula sa b at p nagiging m ang n.

Halimbawa:
pang + buklod = pambuklod
pang + panitikan = pampanitikan

Metasis

Ito ay ang salitang-ugat na naguumpisa sa L, O at Y, pag diriagdagan ng panlaping in ay nagkakapalit ng posisyon.

Halimbawa:
in + ligaw = niligaw
in + yapos = niyapos

Pagpapalit ng ponema

Ito ay ang kung ang ponema ay nasa unahan ng salitang nagsisimula sa d, karaniwang pinapalitan ito ng ponemang r kung ang huling ponema ng unlapi ay patinig.

Halimbawa:
ma + dami = marami
ma + diin = mariin

Paglilipat diin

Ito ay ang nagbabago ng diin ang mga salita kapag nilalapian.

Halimbawa:
bilang + in = bilangin
tago + an = taguan

Pagkakaltas ng ponema

Ito ay ang nangyayari pag ang huling ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawala kung nilalagayan ng hulapi.

Halimbawa:
takip + an = takipan = takpan
sara + han = sarahan = sarhan



Kayarian ng mga Salita

Payak

Ito ay ang salitang-ugat lamang.

Halimbawa:
basa, tulog, init

Inuulit

Ito ay kung inuulit ang kabuuan nito ang isa o higit pang patinig. Dalawa ang uri ng pag-uulit.

Pag-uulit na ganap

Ito ay ang inuulit ang salitang-ugat.

Halimbawa:
araw-araw
gabi-gabi
Pag-uulit na di-ganap

Ito ay ang inuulit ay bahagi lamang ng salita.

Halimbawa:
kakanta
lalakad
lulundag

Maylapi

Ito ay binubuo ng salitang-ugat na may isa o higit pang panlapi.

Unlapi
Halimbawa: inalis
Hulapi
Halimbawa: takbuhan
Gitlapi
Halimbawa: kumanta
Kabilaan
Halimbawa: nagsayawan


Tambalan

Ito ay ang dalawang salita na pinagsasama upang makabuo ng bagong salita.

Halimbawa:
bahag + hari = bahaghari